Wanneer mensen vertrekken bij een werkgever is de meest voorkomende reden de (slechte) samenwerking met hun leidinggevende. Het slecht functioneren van een hiërarchische structuur is meer dan eens aanleiding geweest om een organisatie zo plat mogelijk te maken, soms zelfs zonder enige formele hiërarchie. De gedachte erachter is dat elke medewerker als even belangrijk en gelijk wordt beschouwd. Maar werkt een volkomen platte organisatie ook daadwerkelijk beter?

Functioneren zelfsturende teams beter dan strak geleide? Het ontbreken van formele structuren betekent in de praktijk niet dat er ook geen structuren zijn. Formeer een team zonder formele leider en er staat vanzelf een leider op. Hij of zij neemt de touwtjes in handen, formeert een ‘bestuursteam’ om zich heen en zet de lijnen uit.

Voor elke leider, in zijn functie geformaliseerd of niet, is het de kunst om zijn team zodanig te inspireren dat elk teamlid zich gedreven voelt zijn taak naar beste willen en kunnen uit te voeren. De invloed van een leider reikt ver, heel ver. Mogelijk zelfs verder dan hij zelf vermoedt. 

Kennis en wijsheid als noodzakelijke bagage van de leider
Daarom dient elke leider te beschikken over de benodigde kennis en, belangrijker, over wijsheid. Bijvoorbeeld de wijsheid dat hij zijn eigenbelang niet stelt boven het belang van zijn medewerkers. Dat is een zware last en verantwoordelijkheid die lang niet elke leider weet te dragen. We hoeven maar te kijken naar de ongebreidelde zelfverrijking van bestuurders aan de top bij grote banken, verzekeraars, farmaceuten en voedingsindustrie. Medewerkers op de werkvloer wordt gevraagd loon te matigen of zelfs in te leveren (zoals bij ABN AMRO tijdens de kredietcrisis), terwijl aan de top kwistig met miljoenenbonussen wordt gestrooid. Zelfs bij niet-functioneren ligt er niet zelden een vette premie klaar voor de vertrekkende functionaris. De collegiale en publieke verontwaardiging over dergelijk graaigedrag is groot en zo zien we dat het zelfzuchtige handelen van slechts een handvol topbestuurders grote impact heeft op zowel de organisaties als de omgeving. 

 Door alle maatschappelijke aandacht voor topbestuurders en -managers mag het misschien niet zo lijken, maar niet zelden hebben medewerkers helemaal onder in de hiërarchie eveneens een team waaraan zij sturing geven. Dat team bestaat niet alleen uit gelijkwaardige medewerkers, maar bijvoorbeeld ook uit leveranciers of klanten. De stagiair van een magazijn staat onderaan de bedrijfsladder, maar kan rechtstreeks te maken hebben met bijvoorbeeld chauffeurs van een expeditiebedrijf of met afnemers die hun bestelling komen ophalen. Met zijn communicatie- en handelwijze beïnvloedt de stagiair zijn omgeving. Raakt zijn omgeving door hem gemotiveerd of gedemotiveerd? De invloed van medewerkers aan de onderkant van een organisatie is door het rechtstreekse contact met de directe omgeving van de organisatie zeer aanzienlijk. Immers, wie ervaart niet het werk van de schoonmaker of de tuinman? Nu zou je kunnen stellen dat afnemers en toeleveranciers niet behoren tot de hiërarchische structuur van de organisatie. Formeel is dat natuurlijk juist. En toch zouden we dat wellicht anders moeten bekijken. 

Ook klanten, leveranciers en burgers vervullen hun eigen rol in de hiërarchie
Een afnemer bijvoorbeeld bepaalt zelf of hij klant wil worden en blijven. Daarmee staat hij in de hiërarchische rangorde feitelijk boven de organisatie. De klant is koning. Ook toeleverancier vervullen een eigen rol in de bedrijfsstructuur. Ga maar na, zonder toeleveranciers kan de organisatie niet bestaan.

 Dan is er nog de omgeving van burgers. Elke burger bepaalt in het stemhokje aan wie de organisatie verantwoording dient af te leggen. Verantwoording op het gebied van financiën zoals BTW-heffing en winstbelasting, milieuregels, CO2-uitstoot, subsidies enzovoort. In feite is de hele maatschappij een eindeloos stelsel van hiërarchieën die in elkaar overlopen. 

 Het is de taak van de leider om elke medewerker, elke leverancier en elke afnemer optimaal de mogelijkheid te geven om te doen, te leveren of te gebruiken wat organisatie nodig heeft dan wel te bieden heeft. Daarmee zou je kunnen zeggen dat hij zich ten dienste stelt van alle bij de organisatie betrokken individuen en partijen. Een CEO die ik jaren geleden sprak, tekende zijn organisatiestructuur als een omgekeerde piramide waarbij hij onderaan in de punt zat, in dienst van iedereen erboven.

Hiërarchie als wetmatig natuurverschijnsel
Een schip zonder kapitein is stuurloos. Hoe beter de CEO  zijn bestuursteam leidt, hoe beter de individuele teamleden hun eigen, zowel uitvoerende als leidende rol vervullen. En dat proces herhaalt zich door de hele organisatie en haar omgeving heen. 

 De visie van een eindeloze reeks in elkaar overlopende hiërarchieën is niet nieuw. Volgens de oude wijsheid is het zelfs een wetmatigheid in het hele universum, een van de zeven juwelen in de natuur. Volgens die wetmatigheid is er in het hele universum niets te vinden dat geen onderdeel uitmaakt van een hiërarchische structuur. Ga maar na: een mens maakt onderdeel uit van een groep, een wijk, een dorp, een land, een continent en uiteindelijk de planeet aarde. Uiteindelijk? Nee, ook onze aarde is onderdeel van weer grotere hiërarchieën: ons zonnestelsel, het melkwegstelsel, een cluster melkwegstelsels - waar houdt het op? 

 Zelfs een mens is in feite een hiërarchie op zich, waarvan ons ‘Hoger Zelf’ de hiërarch is. Ons lichaam is opgebouwd uit organen en ledematen met elk een eigen functie. De organen zijn weer opgebouwd uit cellen, de cellen uit moleculen, de moleculen uit atomen, de atomen uit protonen, neutronen en elektronen en zelfs die weer uit steeds weer kleinere deeltjes - zo blijkt uit fundamenteel onderzoek naar materie door wetenschappers bij CERN in Zwitserland. En dan hebben we het alleen nog maar over materie, datgene wat we kunnen waarnemen. Naast de zichtbare materie bestaat nog een hele ‘wereld’ aan voor de wetenschap niet of moeilijk waarneembare ‘donkere materie’. De hoeveelheid donkere materie in het universum zou de hoeveelheid materie zelfs verre overtreffen. Je zou dit het spirituele aspect van materie kunnen noemen, analoog aan het gegeven dat elk mens over een geest en een lichaam beschikt.

Uit het bovenstaande mag duidelijk worden dat het hele universum bestaat uit ontelbare hiërarchische structuren waarbij elke structuur zijn eigen hiërarch of leider heeft. De structuren hebben als functie om orde te scheppen en te houden. Dat dit uitstekend werkt, mag blijken uit de perfecte samenhang van alle structuren en stelsels die we om ons heen zien. De planeten draaien perfect hun rondes om de zon, net zoals de elektronen dat doen om hun atoomkern.

De verbondenheid van alles
Ook wordt duidelijk dat alles verband houdt met elkaar, alles is onlosmakelijk met elkaar verbonden. Voor organisaties en hun omgeving is dat niet anders. De opzet van elke organisatie en haar positie in de samenleving beantwoorden simpelweg aan een universele wetmatigheid.

Tekst: Gilbert Coers

Dit artikel maakt deel uit van een serie publicaties waarin alledaagse zaken op de werkvloer worden belicht aan de hand van oude, in vergetelheid geraakte kennisbronnen. Elk artikel haakt in op een of meer werkgebieden van Parcoers hrm & coaching: loopbaancoaching, outplacement, online assessments, workshops en HR interimdiensten.

Wil je reageren? Mail naar .